Gökyüzünde gizemli dairesel yapıları ortaya çıkardılar

Radyo astronomisinde “yüzey parlaklığı”, bir objenin ne kadar kolay görülebildiğini belirleyen değerli bir ölçüt. MeerKAT ve ASKAP’ın inanılmaz hassasiyeti, düşük yüzey parlaklığına sahip yeni bir kainatın kapılarını açıyor. Bu teleskoplar sayesinde EMU (Evolutionary Map of the Universe, Kozmosun Evrimsel Haritası) isimli büyük müşahede programı, Güney Yarımküre’nin en detaylı radyo haritasını çıkarıyor.

Bu yeni müşahedeler, yıldızların son evrelerine dair değerli ipuçları sunuyor. Kýklos ve WR16, büyük yıldızların yakıtlarını tüketmeye başladıkları son etaplarda oluşturdukları Wolf-Rayet yıldızlarının etrafında şekillenen halkasal yapılara hoş bir örnek teşkil ediyor. Bu yıldızlar, dış katmanlarını uzaya savurarak etraflarında simetrik gaz bulutları oluşturuyor.

Benzer formda, Stingray 1, Perun, Ancora ve Unicycle, büyük yıldızların yakıtları tükendiğinde yaşadıkları süpernova patlamalarına dair izler taşıyor. Bu patlamalar sonucu oluşan şok dalgaları, etraftaki unsurları süpürerek genişleyen global yapılar meydana getiriyor.

ASKAP, şimdiye kadar hiç gözlemlenmemiş kadar harika dairesel bir süpernova kalıntısı olan Teleios’u keşfetti. Yunan kökenli ismi “kusursuz” manasına gelen bu obje, çevresel tesirlerden büyük ölçüde bağımsız kaldığını gösteriyor. Bu sayede, birinci süpernova patlamasının tabiatı hakkında değerli bilgiler sunuyor.

Bir öteki kıymetli keşif de Diprotodon isimli süpernova kalıntısı. Gökyüzünde Ay’dan altı kat daha büyük görünen bu obje, Avustralya’nın tarih öncesi dev hayvanı Diprotodon’a atıfta bulunarak isimlendirildi. ASKAP’ın hassas müşahedeleri, bu devasa objenin iç yapısını ortaya çıkararak süpernova patlamasının nasıl geliştiğini anlamamıza yardımcı oluyor.

ASKAP müşahedeleri, daha evvel bilinen birtakım objelerin tabiatını da tekrar yorumlamamıza imkan tanıyor. Örneğin, Lagotis, evvelden sadece bir yansıma bulutsusu olarak bilinen VdB-80’in aslında iyonize hidrojen gazı (HII bölgesi) içerdiğini gösterdi. Bu yeni bilgiler, yıldızların etraflarındaki gaz bulutlarını nasıl etkilediğine dair yeni ipuçları sağlıyor.

Ayrıca, radyo teleskopları galaksimiz dışındaki kozmik yapılara da ışık tutuyor. Radyo halkası galaksileri, optik ışıkta sıradan disk yapıları olarak görünse de, radyo dalgalarında merkezlerinde boşluk bulunan halka gibisi yapılar sergiliyor. Bu fenomenin nedenleri şimdi tam olarak anlaşılamasa da, muhtemelen birçok süpernova patlamasının birleşik tesiriyle gazların dışarı itilmesi ile açıklanabilir.

Bunların yanı sıra, Odd Radio Circles (ORC’ler) üzere büsbütün yeni bir obje sınıfı da keşfedildi. Bunlardan biri olan LMC-ORC, yalnızca radyo dalgalarında görülebiliyor ve kökeni hâlâ tam olarak bilinmiyor. ORC’lerin tabiatı hakkında daha fazla bilgi edinmek için ASKAP ve MeerKAT üzere teleskopların gelecekteki müşahedeleri büyük ehemmiyet taşıyor.

ASKAP ve MeerKAT, Kare Kilometre Dizisi (SKA) teleskoplarının öncüsü olarak kabul ediliyor. SKA, radyo astronomisinde çığır açacak milletlerarası bir proje olup, kozmosun en soluk ve en gizemli yapılarını keşfetmek için tasarlandı.

Şu an, EMU araştırmasının sırf yüzde 25’i tamamlanmış durumda. Geri kalan müşahedeler tamamlandıkça, astronomlar çok daha fazla bilinmeyen objeyi ortaya çıkaracak ve cihan hakkındaki bilgilerimizi genişletecek.

Kaynak: Sözcü